از گرمازدگی چه می‌دانیم؟
یگانه خدامی
یکی از شایع‌ترین مشکلات و بیماری‌های تابستان گرمازدگی است. ساعات‌های طولانی روز، تابش مستقیم آفتاب و فعالیت در فضای باز از عواملی است که معمولاً باعث می‌شود گرما غیرقابل تحمل شده و به بیماری منجر شود. چند روز پیش اعلام شد که دو نوجوان در سیستان و بلوچستان و به دلیل گرمای زیاد جانشان را از دست دادند چون زمان زیادی در گرما پیاده‌روی کرده بودند. اخبار مرگ و میر براثر گرما هر سال در کشورهای زیادی چون هند اعلام می‌شود. شاید شما هم گرمازدگی را تجربه کرده و از شرایط سخت آن باخبر باشید.
در اولین روزهای فصل تابستان و گرما هم باید از علائم گرمازدگی باخبر باشید و هم راهکارهای درمان و پیشگیری از آن را بدانید که دچار مشکل نشوید.
گرما زده‌ها چه شکلی هستند؟
معمولاً افرادی که مدت طولانی در گرما قرار می‌گیرند دچار گرمازدگی می‌شوند چون سیستم تنظیم‌کننده دمای بدن از کار می‌افتد و بدن نمی‌تواند گرمای اضافی خود را دفع کند. به همین دلیل دمای بدن بسیار بالا می‌رود. فرد گرمازده عرق می‌کند و با این تعریق مقداری از مایعات، پتاسیم و سدیم بدن دفع می‌شود و شخص احساس ضعف عمومی، بی‌حالی و سرگیجه می‌کند. البته گرمازدگی انوع خفیف، متوسط و شدید دارد که هرکدام علائم مخصوص و درمان ویژه‌ای دارند.
علائم گرمازدگی خفیف درد در شکم، بازو و ساق است که به علت کمبود آب و املاح در اثر تعریق زیاد به وجود می‌آید. برای درمان آن باید فعالیت بدنی را متوقف کرد، عضلات دردناک را به آرامی کشش داد و آب خنک حاوی املاح نوشید.
در گرمازدگی متوسط شاهد ضعف، احساس خستگی شدید و از حال رفتن، احساس تشنگی شدید، سردرد، تهوع، استفراغ و گیجی هستیم. در این حالت باید به یک محل خنک برویم، لباس‌های اضافی را درآورده و آب خنک حاوی املاح بنوشیم. استفاده از پنکه و حوله خیس برای خنک کردن بدن مفید است.
اما گرمازدگی شدید باعث بالا رفتن درجه حرارت مرکزی بدن به بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد می‌شود و علائم آن تهوع، تشنج، کاهش سطح هوشیاری و کما است. در این نوع گرمازدگی دیگر درمان‌های خانگی مؤثر نیست و باید فرد را به مراکز درمانی برسانید. پیش از آن می‌توانید فرد را در یک وان یخ قرار دهید.
گاهی گرمازدگی حالت‌هایی مثل زدن حرف‌های بی‌ربط، گیجی، رفتار پرخاشگر، آشفتگی و هیجان، توهم، بی‌حالی، رخوت و بی‌حسی و تشنج هم دارد.
معجزه خنکی و آب
برای درمان گرمازدگی باید عجله کنید چون تعلل ممکن است باعث وخامت حال فرد گرمازده شود. ابتدا باید لباس‌های او را درآورده و بدنش را در آب سرد فرو برید. اگر چنین امکانی وجود نداشت، با استفاده از یک پارچه یا حوله یا اسفنج، بدن فرد را با آب سرد خیس کنید یا اینکه قطعات یخ را به آرامی به بدن فرد بمالید. اگر مقدار آبی که در اختیار دارید کم است، ابتدا سر و گردن او را خنک کنید. تکه‌های یخ را روی گردن، زیر بغل و کشاله ران او قرار دهید. توسط یک تکه کاغذ یا حوله یا پنکه، او را باد بزنید. بعد از حمام گرفتن، فرد را در مکان خنکی قرار دهید، پا‌هایش را در محل بالاتری نسبت به بدن او قرار دهید تا جریان خون بیشتر به طرف سر او برود، دست‌ها و پا‌هایش را ماساژ دهید تا خونی که خنک شده، به سمت مغز و مرکز بدن او برود، اگر شخص به هوش است، او را تشویق کنید تا کم کم آب یا یک نوشیدنی خنک بنوشد.
در گرمازدگی‌های شدید و در شرایطی که فرد هوشیاری پایینی دارد باید حتماً به اورژانس اطلاع داده و او را به مراکز درمانی برسانید.
کودکان در برابر گرمازدگی آسیب‌پذیرترند و چون در تابستان معمولاً به بازی مشغولند یا در کلاس‌های ورزشی شرکت می‌کنند بیشتر ممکن است دچار این مسأله شوند. کودک یا نوجوانی که در هوای گرم بازی و ورزش می‌کند، ممکن است به علت اینکه بدنش آب و املاح خود را از دست داده، دچار گرفتگی در ساق پا، شانه یا شکم شود. برای درمان گرمازدگی در این مرحله، کافی است کودک در محیط خنک کمی استراحت کند و مایعاتی که کمی نمک در آن‌ها وجود دارد مثل دوغ یا ORS بنوشد نه آب خالی.
اگر گرمازدگی شدید‌تر باشد که به آن خستگی و فرسودگی گرمایی می‌گوییم، باید او را به محلی خنک با تهویه مناسب منتقل کرد و حتماً اگر می‌تواند مایعات بنوشد، به او مایعاتی مثل دوغ یا ORS داد و دمای بدنش را پایین آورد ولی نه با آب خیلی سرد بلکه با حوله آغشته به آب ولرم رو به خنک. اما اگر کودک مدت طولانی در محیط گرم مثل اتومبیل قرار بگیرد و اتومبیل تهویه مناسبی هم نداشته باشد، ممکن است دمای اتومبیل از هوای محیط خیلی بالا‌تر رود و کودک را دچار شوک و گرمازدگی کند، علایم مغزی و اختلال هوشیاری در او پدیدار شود و حتی دچار تشنج و شوک شود. در این مرحله که خیلی خطرناک است، ضربان قلب و تنفس تند می‌شود و پوست حالت خشک پیدا می‌کند، بیمار باید به سرعت به محیط خنک با تهویه مناسب برده شود و چون در حالت شوک است، پا‌هایش از سطح بدنش بالا‌تر قرار گیرد. بهترین راه برای خنک کردن کودکی که در این حالت قرار گرفته، این است که آب ولرم روی بدنش بریزید و از پنکه استفاده کنید. اگر این وسایل در دسترس نبود، می‌توان از کیسه یخ استفاده کرد و آن را در محل‌هایی از بدن مانند زیربغل، بین ران‌های پا و پیشانی قرار داد تا درجه حرارت کاهش پیدا کند. البته بلافاصله باید او را به مرکز درمانی رساند تا اقدام‌های لازم برایش انجام شود.
در مورد نوزادان و کودکان زیر۲ سال که نمی‌توانند مشکل خود و احساس تشنگیشان را بیان کنند، این مسأله بسیار مهم‌تر است. مخصوصاً در فصل تابستان نباید کودک را زیاد پوشاند چون در این صورت دچار گرمازدگی می‌شود و اگر در اتومبیل باشد که خطر بیشتر و ممکن است کودک دچار بی‌قراری، قرمزی پوست و حتی تشنج شود. برای پیشگیری از این حالت، نباید کودک را در هوای گرم بیرون برد و اگر مجبور به این کار هستید، حتماً مایعات کافی همراه خود ببرید و حتی اگر کودک ابراز تشنگی نکرد، به او آب دهید و اگر نوزاد است به فواصل کوتاه به او شیر بدهید. لباس او باید روشن باشد.
ایستادن مقابل گرمازدگی
از گرمازدگی هم می‌توانید پیشگیری کنید. سعی کنید در روزهای گرم بیشتر آب بنوشید و در روزهای بسیار گرم بین ساعت‌های ۱۱ صبح تا ۳ بعدازظهر بیرون نروید و فعالیت سنگین مثل ورزش زیاد نداشته باشید. پوست خود را مرتب با آب خنک کنید و اگر فرصتی دارید دوش آب سرد بگیرید. لباس‌های گشاد و به رنگ روشن هم در پیشگیری از گرمازدگی مؤثرند. اگر قرار است مدت طولانی بیرون باشید مقدار کافی آب برای نوشیدن و خنک کردن پوست همراه داشته باشید و قبل از اینکه کاملاً احساس تشنگی کنید، آب بنوشید (یعنی منتظر نباشید تا احساس تشنگی کنید و سپس آب بنوشید) و هنگام نوشیدن آب بیشتر از آن حدّی که فکر می‌کنید نیاز به آب دارید، آب و مایعات بنوشید، مخصوصاً وقتی که خیلی عرق کرده‌اید. وقتی جلوی آفتاب کار می‌کنید، روی سرتان کلاه بگذارید که بهتر است لبه‌دار باشد تا روی صورتتان سایه ایجاد کند. سر شما نسبت به گرما حساس است. سعی کنید هر نیم ساعت یک بار، به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه در سایه استراحت کنید. غذایی که می‌خورید هم تأثیرگذار است و بهتر است غذاهای سبک و به مقدار کم بخورید. میوهها و سبزیهای سرشار از پتاسیم را هم به میزان زیاد مصرف کنید تا بدنتان خودش را با گرما تطبیق دهد.
منبع: روزنامه اطلاعات