شاه اسماعیل و نبرد چالدران
شاه اسماعیل از قهرمانان تاریخ ایران در سن سیزدهسالگی حکومت مستقل مقتدری را در ایران پایهریزی کرد. پس از گذراندن ایام کودکی در زندان، تبعید، فرار و مشاهده سلطه بیگانگان بر ایران و اختلافات قومی و ملی، و در این مورد چنان با سرعت پیش رفت که یکی از مقتدرترین سلاطین روزگار خود شد و با ایجاد وحدت سیاسی، ملی و مذهبی در پهندشتِ ایرانِ بهیغمارفته، به مصاف قدرتهای عصر خود شتافت و در تمام جنگهای داخلی و خارجی به پیروزی رسید.
شاه اسماعیل با زبان شعر و ادب بر دلهای خیل انبوهی از مردمان ترکیه همچنان حکومت میکند، محبوبیتی که هیچ کدام از پیروزیهای نظامی برای سیاستمداران در کشوری دیگر به یادگار نگذاشتهاند و پیوند علویان بهعنوان بزرگترین اقلیت ترکیه با این شخصیت ایرانی چنان محکم هست که از باد و باران نیابد گزند. تأثیر اشعار و تخلص شعری شاه اسماعیل در آناتولی به حدی است که علاوه بر افرادی که از تخلص او استفاده کردهاند، وجود تخلصهایی مانند جان ختایی، دردیمند ختایی، درویش ختایی، کول ختایی، پیر ختایی، سلطان ختایی و غیره بیانگر نفوذ عمیق افکار و اشعار شاه اسماعیل در ادبیات علویان ترکیه است. همچنین علاوه بر شاعران و تذکرهگویان علوی در آناتولی برخی از شاعران مردمیگوی اهل سنت مانند نماز ایلاهیسی که به نماز هوجاسی نیز معروف است، در شعر کوتاهی که بر پشت یکی از کتابهایش نوشته تخلص ختایی را به کار برده و نکته جالب اینکه بر مضامین حق و اخلاص هم تأکید کرده است. در مجموع آنچه از باورهای علویان ترکیه درباره شاه اسماعیل که در ادبیات و موسیقی آنان هویدا است، بر میآید که شاه اسماعیل با توجه به اوضاع اجتماعی و سیاسی زمانهاش طریقت و پیشوایی را با شاهی درآمیخته و اشعارش که اغلب به زبان ترکی هستند در ادبیات آذربایجان و ترکیه بهعنوان الگو و نمونههای ادبی به حساب میآیند. او میان شیخیه و تصوف وحدت ایجاد کرده و با توصیف و تأکید بر حق و عدالت با تکیه بر مصداق تاریخی آن یعنی علی (ع) و فرزندانش در میان فرقههای صوفیانه آناتولی پیوند برقرار کرده است.
دربار صفوی استفتایی دربارهی استفاده از قبلهنما از آقاجمال خوانساری کرده است، متن جوابیهی آقاجمال چنین است: به موقف عرض میرساند که، به حسب شرع اقدس اعتماد بر مجرّد قبلهنما نمیتوان کرد، بلی اگر در جایی اصل جهت قبله به علامتی از علامات شرعیه معلوم شود، اما تی