ما هیچ با سلطنت تو کاری نداریم، تو بنشین و سلطنت کن، به معنای قوی کلمه، یعنی واقعا امر و نهی کن، تمام قوا و اختیارات و اقتدارات در مشت تو باشد؛ ولی متواضع باش، درویش باش، عادل باش، پاکیزه خصال باش، با مردم بدرفتاری نکن، تندی نکن، درشتی نکن، سلب حقوق نکن و به مردم ترحم کن. این حداکثر سخنی است که شما از سعدی می‌توانید بشنوید. یعنی از تئوری‌های آن دوران بود.

آزادى بيان يكى از پذيرفته ترين اصول حيات سياسى و اجتماعى درعصر جديد است. سه دليلى كه بيش از همه در دفاع از آن اقامه مى شود اين است كه آزادى بيان اولاً اساس جست وجوى حقيقت است، ثانياً يكى ازعناصر بنيادى دموكراسى است و ثالثاً يكى از آزاديهايى است كه از نظر كرامت و بهروزى انسان كيفيت تعيين كننده دارد.

مدافعان همچنين يادآور مى شوند كه اجازه يافتن حكومتها براى كنترل گفته ها و نوشته ها خطرناك است. با اين حال، عموماً موافقت وجوددارد كه بيان بايد مشمول بعضى حدود باشد. بيشتر مناقشات كنونى درباره آزادى بيان به همين حدود مربوط مى شود. عده اى توجهشان معطوف به اين است كه اصولاً «بيان» عبارت از چيست و ديگران به اينكه بيان ممكن است چه لطمه هايى به بار آورد.

امیر گفت: من از تو بترسیدم پیغمبر نیستی، اما همه کس هستی… اکنون در نصیحت افزای و مرا نصیحت کن… مولانا گفت: هیچ نصیحت از آن بزرگتر نیست که، خواجه کاینات… فرماید که:

–       عدل یک ساعت پادشاهانه، از شصت سال عبادت مقبول بهتر است. پس ای امیر به عدل کوش و با بندگان خدای تعالی احسان کن که دنیا بقایی ندارد…

پس امیر گفت: این نصیحت ها با ملوک [پیشین] چرا نمی گفتی؟

ایشان فرمودند: می گفتم، نمی شنودند – حق سبحانه تعالی تو را برایشان گماشت، تو نیز اگر نشنوی دیگری را بر تو گمارد. 

در دوران اولیه اسلام، مخصوصاً در تعالیم حضرت امام جعفر صادق(ع)، نور محمدی در تشیع با سلسله طریقت به یکدیگر پیوسته بود و همانند موارد دیگر اصل و منشأ آنها همان تعالیم باطنی اسلام بود. بالاخره در این مقایسه بین تشیع و تصوف باید احوال و مقامات عرفانی را ذکر کرد، اگر ما به مطالعه و بررسی زندگی پیغمبر و ائمه اطهار (ع) مثلاً آن طور که در کتاب بحار الانوار تألیف مجلسی آمده است بپردازیم، خواهیم دید که در این تراجم و سیر بیش از هر چیز به احوال و مقامات عرفانی افراد مورد نظر تأکید شده است.

از خطبه‌هاي هماهنگ نماز جمعه و انتشار بيانيه عليه آقاي کروبي و روزنامه اعتماد ملي، آشکارست که برخي صداي آقاي کروبي و اعتمادملي را برنمي‌تابند. آنان به جاي اينکه در انديشه باشند تا چگونه اقبال و اعتماد ملت ايران را جلب کنند، گمان مي‌کنند با خاموش کردن صدايي و تعطيل كردن روزنامه‌اي به اصطلاح خودشان مي‌توانند اعتراض مردم و تظاهرات جوانان را جمع کنند. سلسله اقبال ناممکن مي‌جنبانند… 

بعضي‌، صرف‌ كثرت‌ صور ديني‌ را برهاني‌ بر عدم‌ اعتبار همه‌ي‌ اديان‌ دانسته‌اند. اصرار بر اين‌ نظر كه‌ امروز به‌ صور متعددي‌ اظهار مي‌شود، به‌ خودي‌ خود فوريت‌ و ضرورت‌ مطالعه‌ي‌ اديان‌ ديگر را، به‌ خاطر حفظ‌ خود دين‌، به‌ اثبات‌ مي‌رساند. به‌ علاوه‌، اين‌ وظيفه‌ بر دوش‌ كساني‌ است‌ كه‌ يا در تماس‌ با ذهنيت‌ جديد بوده‌اند ولي‌ با وجود اين‌، هنوز تمايل‌ به‌ معنويت‌ در آنها باقي‌ است‌ و يا كساني‌ كه‌ به‌ علت‌ شرايط‌ استثنايي‌، قادرند اين‌ وظيفه‌ را به‌ عهده‌ گيرند.

فرعون می گفت " جز رای و نظر من شما حق رای واظهار نظر ندارید و من جز به راه رشد، شما را نمی برم" (مااریکم الا مااری ومااهدیکم الاسبیل الرشاد). آیا ادعای آقا بالاسری و قیمومیت داشتن و مردم را صغیر و یتیم و محجورنامیدن و نیازمند "شورای نگهبان" و" مجمع تشخیص مصلحت" و " نظارت استصوابی" دانستن آنها را "رشد" می دهد، یا احترام به آزادی و اختیار خداداد و کرامت و منزلت آنها؟

در بازجويي‌هاي خود بايد افشا مي‌کرد چه کساني مقالات‌شان را مي‌نويسند و به امضاي محمد قوچاني به چاپ مي‌رسانند. او مدتي را در سلول انفرادي گذراند تا اين عوامل پشت پرده قوچاني را معرفي کند. در سلول انفرادي برخي پرسش‌هاي بازجويي را همراه با کاغذ به او مي‌دادند تا پاسخ مشروح خود را بنويسد و يکي، دو روز بعد تحويل بازجو بدهد. برخي از پرسش‌ها جنبه فکري و سياسي داشت نه جنبه اتهامي. براي مثال نظر او را درباره جنبش دانشجويي و آينده آن پرسيده بودند. محمد نيز در اوقات تنهايي طاقت فرساي سلول براي فرار از فشار ديوار و زماني که گويي ايستاده است هرچه بيشتر مي‌نوشت کمتر رنج سلول را حس مي‌کرد و دقايقي از اين شرايط وامي‌رهيد، بنابراين پاسخي مشروح مي‌نوشت.

انسان در مقام سخن گفتن از خدا با اين مشكل مواجه است كه «چه نسبت خاك را با ربّ ارباب». چگونه مي‌توان در مقام يك موجود مقيّد كه هم داده‌ها و دريافت‌هاي زباني‌اش در اندازة همان قد و قامت محدود و مقيد وجود امكاني است، از مطلق سخن گفت و به او اسم و رسمي داد و او را به نعتي و وصفي متصف ساخت؟ از سوي ديگر خوشبختانه خداوند در كتب و وحي‌هاي آسماني‌اش درباره خود با ما سخن گفته است.

ظام کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی که دیواری آهنین از سانسور برای اختفای سرکوب خونین به دور خود کشیده بود، سال‌ها بود با کشتن آزادی‌های مردم، مرده بود، اما تشکیلات سراسری حزب کمونیسم وسازمان مخوف "کا گ ب" آنرا سرپا نگه می‌داشت. سرانجام این عصای موریانه خورده با نسیمی از نظریات گورباچف، و سقوط مجسمه‌های لنین و استالین از میادین شهرهای شوروی سابق به دست مردم، سقوط کرد.محمّد رضا شاه نیزهمان وقتی که دست به کشتار مردم در میدان شهداء و دیگرشهرهای ایران زد، مشروعیت خود را میان توده‌های عادی مردم از دست داد و با این کار خودکشی کرد، هرچند نشانه‌های مرگش یکی دو سال بعد آشکار گردید.