اهتمام مشایخ بزرگ تصوف و عرفان در موضوع علم و دانایی متأثر از کتاب احیاء علوم الدین است  وی اهتمام مشایخ بزرگ تصوف و عرفان در موضوع علم و دانایی را متأثر از کتاب احیاء علوم الدین دانست و گفت: شاید به همین جهت کلمه "عرفان" در عرف اهل تصوف و سیر و سلوک، جای لفظ "علم" را گرفته تا معنی حقیقی آن حفظ شود. احیای علم دین توسط عارفان معمولا در دوره هایی صورت گرفته که مسلمانان اهل ظاهر آن را منحصر و به اصطلاح فیلسوفان جدید پدیدارشناس، تقلیل به فقه و کلام کرده اند.

اسلامی بودن مساوی صحیح بودن نیست. اسلامي نبودن هم معادل نادرست بودن نيست. بسیاری از امور درست و صحیحی که ما می شناسیم نه در کتاب و سنت مطرح شده و نه انتظار طرح شدن داشته است. از کتاب هدایت و پيامبر رحمت انتظار ریاضی و طبیعی و فلسفي و عرفاني و داشتن خطاست. بسیاری از حقائقِ صادقِ صحیح بیرون از اسلام وجود داشته و دارد و خواهد داشت. اگر چیزی در کتاب و سنت نباشد یعنی به يك معني اسلامی نباشد، تنها معنایش این است که جزء تعالیم اسلامی نیست، و قطعا به این معنی نیست که نادرست و باطل است.

می گویند این چه دینی است که شما مطرح می کنیدواین چه دینداری است که شما مطرح می کنید ومی گویید که می شود پاره ای از آیات را به گونه ای دیگر فهمید وپاره ای از فتاوای فقهی مشهور را که ناسازگار با مواد حقوق بشر است کنار گذاشت ؟ این چه جور دینی است ؟ دین باید یک امر ثابت باشد !دین که نباید تغییر پیدا بکند ! دینداری که نباید تغییر پیدا بکند ! به قول یکی از آقایان ، نوشته بود : دینی که تغییری پیدا بکند به چه دردی می خورد ؟! این سخن را دو گروه می گویند :یک گروه محافظه کاران هستند که نمی خواهند کمترین تغییر در طرز تفکر سنتی دینی خودشان ایجاد بکنند این اعتراض یکبار از طرف آنها مطرح می شود می گویند :دین یک امر ثابتی است ، دین که تغییر پیدا نمی کند . دینداری مسلمانان که تغییر نباید پیدا بکند . 

زیرا ورود تصوف اسلامی در حوزه فهم ادبی حداقل باعث شد تحت عنوان ادبیات و متون ادبی این متون از حملات مخالفت های اهل ظاهر تا حدی مصون بماند. ولی ایراد این است که اگر عرفان را صرف ادبیات بدانیم آن را منحصر به قالبی کرده ایم که در آن نمی گنجد. آن گاه از تفکر و حکمت عرفانی غافل می شویم و تصور می کنیم که عرفان عیناً همان ادبیات عرفانی است. معمولاً نتیجه ای که گرفته می شود این است که افول ادبیات عرفانی فارسی که معمولا اوج آن را جامی می دانند، عین افول عرفان است. گویی که بعد از جامی عارفی نیست.

پس موجودات، جملگى، جلوات خدايند و چون خدا زيباست، موجودات هم زيبا هستند. از منظر عرفانى، بحث زيبايى شناسى همين جا طرح مى شود. از اين روست كه روايتى داريم: «ان الله كتب الاحسان على كل شىء»؛ خداوند «احسان» – يعنى زيبا بودن – را بر همه موجودات واجب كرد. همه مخلوقات تكويناً زيبا هستند. اين مفهوم تجلى يا ظهور، مهمترين مبناى فهم عرفانى از هنر است. همين مبنا سبب مى شود كه عرفا زيبايى را انتولوژيك بفهمند، يعنى بحثى مربوط به كل موجودات،نه فقط احساسات شخصى فرد. (چنان كه واژه استتيك – زيبايى شناسى مدرن – به لحاظ ريشه شناختى، متضمن همين احساسات شخصى است). 

‏حكومت عدل على (ع ) معنايش اين است يعنى ملت آزاد باشند، نظرياتشان را بگويند،‏ ‏آقايان دائم مى‎گويند دانشگاهها و دانشجويان بايد در صحنه باشند، آيا در صحنه باشند‏ ‏يعنى پيرو شما باشند و هرچه شما مى‎گوييد آنها بپذيرند و هيچ نظر ندهند؟! خير، در‏ ‏صحنه باشند يعنى نظرياتشان را بيان كنند و تعقيب كنند نظرات خود را; نه اين كه به‏ ‏خاطر ابراز نظر به زندان بيفتند و از تحصيل محروم شوند. به عقيده من دانشجو را از‏ ‏آموختن علم بازداشتن يك جنايت است . خداوند به افراد استعداد داده آقايان جلوى آن‏ ‏را مى‎گيرند. 

در سوره كهف آمده است كه مرشد بايد «ولي» باشد. اين امر نشانگر هدايت آفاقي و انفسي است و به عبارتي اين سوره، انواع سير آفاقي و انفسي را بروز مي‌دهد و اشارت به اين امر دارد كه كسي را كه خدا هدايت كند، هدايت شده است و كسي را كه خدا گمراه كرد، گمراه‌شده محض است و هرگز براي او ولي و مرشدي يافت نخواهد شد. اين امر بدان معناست كه هدايت موقوف به ولي مرشد و ولايت ارشادي است.» اعواني افزود: «مولانا ولايت را به گلاب و نبوت را به گل تشبيه مي‌كند و مي‌گويد بوي گل را بايد از «گلاب اوليا» شنيد. فهم آنها از فهم بشر فزون‌تر است. حكيم و ولي يكي هستند و جداشدني نيستند.»

« الشریعه اقوالی و الطریقه افعالی والحقیقه احوالی » ؛ یعنی ، شریعت اقوال من است ، گفتار من است ؛ طریقت فعل های من است ، کرده های من است ؛ حقیقت حالات من است ، احوال من است . در اینجا کسانی که در شریعت سعی می کنند همانند پیامبر رفتار کنند و با شریعت پیروی از پیامبر می نمایند ، اهل شریعت هستند . و آنهایی که در طریقت پیروی از پیامبر می کنند ، اهل طریقت هستند و آنهایی که در حقیقت ، اهل حقیقت می باشند .

اكبر هاشمى رفسنجانى كه روز دوشنبه در همايش «اجتهاد در دوره معاصر» سخن مى گفت، اظهار داشت: در آن دوران موضوع هوا و فضا، اعماق چند هزار مترى زمين و مسائل پيچيده امروزى وجود نداشت. رييس مجلس خبرگان در بخش ديگر از سخنان خود كه در جمع روحانيون و طلاب دينى ايراد شد خواستار تخصصى شدن  فقه در اداره حكومت اسلامى شد و گفت: اگر فقه تخصصى را بپذيريم بايد تقليد تخصصى را هم بپذيريم و اين گونه لازم نيست كسى در همه امور از يك نفر تقليد كند.

وی با بیان اینکه تمامی مذاهب باید در راه اعتدال کلمه اسلام گام بر می دارند، اظهار داشت: تقریب یکی از راههای وحدت است و وحدت ویژگی اصیل امت اسلامی است. آیت الله تسخیری به زمینه های توسعه مشترکات مذاهب اسلامی اشاره کرد و افزود: متاسفانه مسلمانان امروز 98 درصد وحدت بین مسلیمن ادیان و مذاهب اسلامی را فراموش کرده اند و روی دو درصد تمرکز کرده اند. وی تعصب، جهل، افراط و رفتارهای فتنه انگیز را از جمله موانع پیش روی وحدت بین فرق ومذاهب دانست و خاطرنشان کرد: توطئه های دشمنان بزرگترین مانع وحدت امت اسلامی است.