نغمه وجود: «من خدا را در نغمه و آواى وجودم لمس مى كنم، بسان تپه اى كه آبشار هایش در یاى دور دست را لمس مى كند.» تحجر: «خشك مغزى و تحجر مى كوشد حقیقت را در دستانش سالم نگاه دارد اما آن را چنان سخت مى فشرد كه مى كشد.// خطا و حقیقت: «اگر در خود را به سوى همه خطاها ببندى حقیقت پشت در خواهد ماند.» // منطق اندیشى مطلق: «ذهنى كه تمامى فضاى آن را منطق پر كرده مانند چاقویى بسیار تیز است. دستى را كه از آن استفاده مى كند مى برد.» // زمان: «پروانه ها لحظه ها را مى شمارند نه ماهها را و از این رو وقت كافى دارند.

«به راستي كيست اين قلندر يك لاقباي كفرگوكه در تاريك‌ترين ادوار سلطه رياكران زهدفروش يك تنه وعده رستاخيز را انكار مي‌كند، خدا را عشق و شيطان را عقل مي‌خواند و شلنگ‌انداز و دست‌افشان مي‌گذرد كه: «اين خرقه كه من دارم در رهن شراب اولي/ وين دفتر بي‌معني، غرق مي‌ناب اولي». يا تمسخر زنان مي‌پرسد: «چو طفلان تا كي‌اي زاهد فريبي/ به سيب بوستان وبوي شيرم» و يا آشكارا به باور نداشن مواعيد مذهبي اقرار مي‌كند كه «من امروزم بهشت نقد حاصل مي‌شود/ وعده فرداي زاهد را چرا باور كنم؟» به راستي كيست اين مرد عجيب كه با اين همه، حتي در خانه قشري‌ترين مردم اين ديار نيز كتابش را با قرآن و مثنوي در يك طاقچه مي‌نهند

در حدود ده قرن پيش از «كمدي الهي» شرح سفر يك آدم زنده به دنياي ارواح در «ارداويراف نامه» كه از آثار معروف زرتشتي است آمده است. «ارداويراف» يك مصلح زرتشتي است كه بدنياي ارواح صعود مي‌كند تا در آنجا حقيقت را از نزديك ببيند و خبر آن را به خاك نشينان برساند. اين مجموعه تا حدي مفصل است، و ترجمه تمام آن قبلا توسط مرحوم رشيد ياسمي منتشر شده است. 

از بررسي عميق اين لايه عرفاني است كه به تفاوت بنيادين انسان شناسي شرقي با انسان شناسي غربي پي مي بريم . تجلي اين انسان شناسي ايران ـ اسلامي را ما در نگاه متفاوت انسان با خدا و نمودهاي مختلف آن مي بينيم . كه در آثار چهار شاعر برجسته و شهير ايراني يعني حافظ ، مولوي، سعدي و فردوسي قابل رديابي است . اينان معرف و نماد هويت ايراني اند. مبناي فكري و انسان شناسي آنان نيز به يكي از عميق ترين لايه هويت و فرهنگ ايراني يعني لايه عرفاني با ويژگي هاي خاص آن بر مي‌گردد. 

من بگویم حالت قاضی تمام— زانکه رشوت گیرد او از خلق عام**او همی بیند که دارد نام وننگ— در شود در نار دوزخ بیدرنگ**رشوت بسیار و زرهای یتیم— در نهانی گیرد او از روی بیم **پس یتیم بیکسی پیدا کند— مال او در دفتر خود جاکند**…. 

(این مقاله در سال ۱۳۷۵ نوشته شده ‏و در مجله گزارش ، شماره ۶۴ ( خرداد ۱۳۷۵ ) نیز به طبع رسیده است)   شخصیت و هویت هر ملت وابسته به فرهنگ ، تمدن ، عادات و رسوم اوست نه به مرزهای سیاسی که هرچند وقت به مناسبت های مختلفی تغییر می کند . فرهنگ و تمدن ایرانی همان است که نظامی را در گنجه ، مولوی را در بلخ ، ناصرخسرو را در افغانستان فعلی ، رودکی و سوزنی و … را در سمرقند ، سعدی و حافظ را در شیراز و اقبال لاهوری را در لاهور به جهان عرضه می دارد  

روزه گرفتن در ميان اديان الهي، تاريخي بس طولاني دارد و از جمله عبادات ديريني است كه پيدايش آن را مي‌توان با رانده شدن حضرت آدم و حوا از بهشت مقارن دانست. بعضي مفسران مي‌گويند كه خداوند روزه روزهاي سيزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه را بر آدم صفي واجب كرد، علت آن بود هنگامي كه آدم به زمين آمد از گرمي و تابش آفتاب سوخت و سياه شد ولي پس از روزه بدنش سفيد شد و به اين جهت آن سه روز را ايام البيض خواندند 

درباره نسبت طاعات و عبادات و ارتباط آنها با آموزه های عرفانی باید گفت که نه تنها روزه بلکه همه عبادات بر اساس سیر و سلوک عرفانی تشریع شده و اگر این سیر و سلوک در عبادات نباشد آن عبادت حیثیت رساندن شخص عابد را به ساحت غیبی وجودش ندارد و صرف عمل ظاهری است که شاید انجام آن فایده چندانی نداشته باشد ؛ اما آن که چرا در عبادات حیثیت ایصال به غیبت است ، به مطلب دیگری برمی گردد که بزرگان عرفان از آن به « خلع و لبس تکوینی » تعبیر می کنند  

تمام كساني كه در تخت جمشيد كار مي‌كردند حقوق مي‌گرفتند و در آن زمان بيمه بوده‌اند و جالب است كه حتي زنان هم در ساخت تخت جمشيد شركت داشته‌اند.ساخت تخت جمشيد 50سال به طول انجاميد و در طي اين مدت معماران و هنرمندان از چهار گوشه ايران پهناور گرد آمدند تا با مصالح و فنون خاص خود، بنايي را بيافرينند كه نه در آن زمان و نه هيچ زمان ديگر نمونه‌اي نداشته و ندارد.

 

عمل گرایی، صرفا یک نظریه شناخت شناسی نیست، بلکه در حقیقت فلسفه ی زندگی است، که بر اساس آن، واقعیت نه یک چیز ثابت و سخت و استوار، بلکه یک جریان پیوسته و در حال تغییر و تحول محسوب می شود. در نزد متفکران عمل گرا، فلسفی کردن، (برخلاف برداشت مرسوم) فرایندی پویا، سیال و چندوجهی است. هم به عنوان راهی برای تغییر واقعیت های اجتماعی و هم برای کاربرد تجربه در بازخوانی و تفسیر فلسفه ها.